بسمه تعالی
راهکارهای تحصیل نشاط[۱]
عوامل مادی نشاط (۱)
استفاده از هوای سالم و مطبوع
یکی از راه های کسب نشاط، استفاده از هوای سالم و تازه است. در زمان سحر یا آغاز روز، به ویژه در کنار آب و طبیعت، می توان از هوای پاک و تازه بهره برد.
اُنس با طبیعت در طلیعه آفتاب، سبب نشاط جسم و جان می شود و نوید روزی پر برکت و شاداب را به انسان می دهد.
نفس عمیق و رساندن اکسیژن به ریه ها، یکی از بهترین راهکارهای آرامش بخشی و تضمین کننده سلامت روح و جسم ماست.
از سویی نفس کشیدن در محیط های آلوده، به خصوص در زندگی شهر نشینی امروز، منشاء بیماری های جسمانی و کسالت و دل تنگی و افسردگی است. در کتاب فشار روانی آمده است:
«بخشی از پرداختن به آلودگی هوا، ابتدا مربوط می شود به اعتقاد ما به این که حق استفاده از هوای پاک را داریم و پس از آن، به کرسی نشاندن حقوق ماست. اگر بدانید تعداد کسانی که می نشینند و تدریجاً از صدمات دستگاه تنفسی (بینی و شش هایشان) رنج می برند، در حالی که تمام مدت از وضعیت خود منزجر هستند، تا چه حد زیاد است، دچار شگفتی خواهید شد. هوای آلوده نه تنها در راحتی تنفس اثر می گذارد، بلکه از لباس های ما نیز استشمام می شود؛ حس بویایی ما را متأثر می سازد؛ بر روری موی، پوست و سایر سطوح بدنی ما قشری خاکستری باقی می گذارد. از ان گذشته بو های سمی و هوای آلوده، اعمال نرم بدنی ما را متأثر ساخته و سیر کاری ما را متوقف می سازد.»
خواب و استراحت
قرآن می فرماید: «وَ جَعَلنَا نَومَکُم سُبَاتاً؛ و خواب را مایه آرامش شما قرار دادیم.[۲]»
علامه طباطبائی رحمة الله علیه در بیان معنای سُبات بودن بودن خواب به فرموده قرآن می فرمایند:
«کلمه سبات به معنای راحتی و فراغت است، چون خوابیدن باعث آرامش و تجدید قوای حیوانی و بدنی می شود و خستگی ناشی از بیداری و تصرفات نفس در بدن از بین می رود.»
قرآن می فرماید: «وَ مُن آیَاتِهِ مَنَامُکُم بِاللَّیلِ وَ النَّهَارِ وَ ابتِغَاؤُکُم مِن فَضلِهِ إنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِقَومٍ یَسمَعُون[۳]؛ و از نشانه های الهی، خوابیدن شما در شب و روز و تلاش شما در کسب فضل پروردگار است؛ همانا در این امر برای گروهی که [حقایق را] می شنوند، نشانه های قطعی است.»
در این آیه علاوه بر نعمت خواب در شب، به خواب روزانه نیز اشاره شده است و فهمیده می شود نباید همه خواب را در شب قرار داد و استراحت در روز نیز فواید و برکاتی به دنبال دارد.
خداوند متعال همچنین در آیه دیگری به سکونت زایی خواب اشاره کرده و می فرماید: «ألَم یَرَوا أنَّا جَعَلنَا اللَّیلَ لِیَسکُنُوا فِیهِ وَ النَّهَارَ مُبصِراً إنَّ فی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِقَومٍ یُؤمِنُون[۴]؛ آیا ندیدند که ما شب را قرار دادیم تا در آن آرام گیرند و روز را روشنی بخش ساختیم [تا در آن برای معاش خود تلاش کنند]؟ به یقین در این امر برای کسانی که ایمان دارند، عبرت هایی است.»
در روایات نیز به همین ویژگی خواب اشاره شده است:
قَالَ عَلِیٌّ عَلَیهِ السَّلَام: «النَّومُ رَاحَةٌ مِن ألَمٍ؛[۵] خواب مایه آسودن از درد و رنج است.»
قَالَ الصَّادِقُ عَلَیهِ السَّلَام: «النَّومُ رَاحَةُ الجَسَدِ وَ النُّطقُ رَاحَةٌ لِلرُّوحِ وَ السُّکُوتُ رَاحَةٌ لِلعَقلِ؛ خواب، آرامش بخش جسم، سخن گفتن، آسایش روح و سکوت، موجب راحتی عقل است.»
خواب از جمله نعمت های بزرگ خداست که در قرآن کریم از آن به عنوان آیت خداشناسی یاد شده است.
خوب خوابیدن سبب خوب زندگی کردن می شود. از آن جا که تقریباً یک سوم زندگی هر کسی را خواب تشکیل می دهد، باید برای این بخش از زندگی نیز برنامه ریزی کرد تا هم جسم ما از استراحتی مفید و مطلوب بهره مند شود و هم روح ما از برکات معنوی در عالم خواب استفاده کند، همانطور که اولیای الهی از فرصت ملکوتی خواب بهره های وافری می برده اند.
انسان می تواند با پرورش روح خود در فرصت خواب، با ارواح ملکوتیان ارتباط برقرار کند و گاهی نیز ممکن است در این عالم شگفت انگیز به الهامات و معارفی برسد که در بیداری هرگز نمی توانست بدان ها دست یابد.
قرآن از خواب به «بُشرا» تعبیر می کند و می فرماید:
«لَهُمُ البُشرَی فِی الحَیَاةِ الدُّنیا وَ فِی الآخِرَةِ؛[۶] آن ها را پیوسته بشارت است هم در حیات دنیا (در عالم خواب) و هم در آخرت (به نعمت های بهشت).»
قَالَ عَلِیٌ علیه السلام: «الرُّؤیَا الصَّالِحَةُ إحدَی البِشَارَتَینِ[۷]؛ خواب درست و راست، یکی از دو بشارت و مژده است.»
عَنِ الرِّضا عَلَیهِ السَّلَام: «إنَّ رَسولَ اللهِ صلی الله علیه و آله کَانَ إذَا أصبَحَ قَالَ لِأصحَابِهِ هَل مِن مُبَشِّرَاتٍ یَعنِی بِهِ الرُّؤیَا[۸]؛ چون پیامبر خدا صلی الله علیه و آله صبح می کرد، به یارانش می فرمود: آیا مژده هایی هست؟ و مقصود ایشان رؤیا بود.»
تعبیر بشارت و مبشرات از خواب، نشان دهنده نوعی از تشویق و تلاش برای دیدن خواب های صادقانه و دریافت الطاف الهی است.
آن چه روشن است این که بیان آثار مفید خواب، دعوت به پر خوابی نیست؛ زیرا در روایات دیگری از پر خوابی هم نکوهش شده است؛ بلکه روایات ذکر شده، یادآور این نعمت الهی و استفاده از آن به مقدار نیاز جسم است.
امام کاظم علیه السلام می فرمایند: «إنَّ اللهَ جَلَّ وَ عَزَّ یُبغِضُ العَبدَ النَّوَّامَ الفَارِغَ؛[۹]خداوند عزوجل بنده ای را که زیاد می خوابد و کار نمی کند، دشمن می دارد.»
نکته: برای پرهیز از خستگی فراوان، می توان دستورات کلی زیر را انجام داد:
- پس از هر ساعت کار، باید چند دقیقه متوالی کار را به نوعی رها کرد؛
- هر روز باید دو سه ساعت پیاپی از کار دست کشید؛
- هفته ای یک روز استراحت و تفریح کاملاً ضرورت دارد؛
- هر چند ماه یکبار لازم است، یکی دو هفته پشت سر هم کار را تعطیل کرد.
یک برنامه ریزی صحیح برای استراحت فرصت مناسبی برای اجرای اهداف روز، در حال کار و تلاش فراهم می آورد و همین طور پرخوابی تصمیمات روز را تحت تأثیر قرار می دهد و بی خوابی همچنین تأثیری خواهد داشت.
[۱] برگرفته از کتاب «احساس خوب» به قلم حجة الاسلام و المسلمین نیلی پور.
[۲] سوره مبارکه نبأ، آیه ۹.
[۳] سوره مبارکه نبأ، ذیل آیه ۹.
[۴] سوره نمل، آیه ۸۶.
[۵] تصنیف غرر الحکم و درر الحکم، ص ۱۶۵.
[۶] سوره یونس، آیه ۶۴.
[۷] عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ص ۲۶.
[۸] الکافی، (ط- الاسلامیة)، ج ۸، ص ۹۰.
[۹] الکافی، (ط- الاسلامیة)، ج ۵، ص ۸۴.