بسمه تعالی
راهکارهای تحصیل نشاط[۱]
مباحث مقدماتی (۲)
نشاط و جهان بینی و تربیت توحیدی
یکی از پرسش های مهم و بنیادین در موضوع نشاط و اندوه، این است که چرا دو نفر یا چند نفر در اوضاع و احوال فیزیکی یکسان، اندوه یا نشاطی متفاوت دارند. در موضوعی واحد، یکی احساس شور و شعف دارد و دیگری احساس ناراحتی و رنج. به راستی راز این تفاوت و تضاد چیست؟
چرا یکی مرگ را شیرین و أحلی من العسل می بیند و مشتاق آن است و دیگری آن را جام زهر می داند و از آن گریزان؟
راز تفاوت این دو حالت غم و شادیِ ناشی از آن دو، تفاوت و تضاد در نوع جهان بینی و سطح اندیشه و جایگاه روح افراد است. اگر جهان بینی انسان بر اساس اندیشه توحیدی و معاد باوری و شخص، افق نگاهش فراتر از عالم ماده باشد، حالات انسان تحت تأثیر همین عوامل قرار گرفته و کنش ها و واکنش های او با فردی که مادی گرا و دنیا طلب است، کاملاً متفاوت خواهد بود.
آن چه در میدان جهاد برای دیگران درد و رنج است، برای او کانون بهجت و نشاط خواهد بود و بالاخره رنج برای او گنج، فقر برای او فخر و بلا برای او تازیانه سلوک و تکامل و تعالی است و از زخم برداشتن دردی احساس نمی کند.
راز اینکه در وصف شهدای کربلا در روز عاشورا گفته شده هیچ احساس درد و رنجی از زخمی شدن و کشته شدن نداشتند، عبورشان از منزل دنیا و عالم مُلک و وصالشان به عالم ملکوت بود.
گذر از عالم ماده و چشیدن شیرینی عالم معنا بود که سبب شد حضرت زینب کبری سلام الله علیها در میان امواج بلا و مصیبت ها، شعار «ما رَأیتُ إلّا جَمِیلاً» را فریاد زند و پدر بزرگوارشان، حضرت علی علیه السلام در محراب شهادت ندای «فُزتُ وَ رَبِّ الکَعبةِ» را سر دهد.
غم های ارزشی
بر اساس آموزه های اخلاقی و انسانی، غصه های ارزشمندی هم وجود دارد که نه تنها بودنشان مضر نیست؛ بلکه باید برای به دست آوردن آن ها کوشید؛ برخی از این اندوه های ارزشی و مقدس عبارتند از:
- اندوه برای زنو بچه
از جمله مسئولیت های هر مردی، اداره اقتضاد خانواده و تأمین هزینه های زندگی است. در این میان، گاهی با وجودی که مرد تمام تلاش خود را به کار می گیرد تا اسباب آسایش خانواده اش را فراهم کند، امّا در این تلاش ناکام می ماند و اندوهگین می شود؛ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، اندوه ارزشمند چنین مردی را ستوده و می فرمایند:
«یَا عَلیُّ غَمُّ العِیَالِ سِترٌ مِنَ النَّارِ وَ طاعَةُ الخالِقِ أمانٌ مِنَ العَذابِ؛ علی جان! اندوه زن و فرزند را خوردن، پوششی در برابر آتش جهنم است و نشانه اطاعت از خالق و امان بخش در برابر عذاب الهی.[۲]»
- اندوه بر مظلومیت اهل بیت علیهم السلام
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و خاندان رسالت علیهم السلام، به دلیل شایستگی ها و لیاقت های الهی و انسانی، حقوق و شئونات دینی و سیاسی و اجتماعی متعددی دارند؛ این حقوق و شئون و مقامات، در طول تاریخ از سوی فرعون صفتان و جبهه باطل، نادیده گرفته شده و بزرگترین و بیشترین ستم های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در حق ایشان روا شده که ظلم به سید الشهدا علیه السلام و یاران و خانواده ایشان در فاجعه روز عاشورا، یکی از بزرگترین و جانسوزترین این ظلم هاست؛ همدردی با اهل بیت علیهم السلام در این مصیبت ها و اندوهگین بودن بر آن چه بر این خاندان گذشته و گریستن بر مصائب خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام و دفاع از حقوق ایشان، از بزرگترین عبادات به شمار می آید.
امام صادق علیه السلام فرمودند:
«نَفَسُ المَهمُومِ لَنَا المُغتَمِّ لِظُلمِنَا تَسبِیحٌ وَ هَمُّهُ لِأمرِنَا عِبَادَةٌ؛ نفس اندوهگین به خاطر ما که به دلیل ظلمی که بر ما رفته، غمگین شده، تسبیح است و اندوهش برای امر ما عبادت است.[۳]»
- اندوه برای سختی برزخ و قیامت
یکی از مراحل سخت و جانکاه زندگی انسان که هیچ گاه نباید از فکر مسلمان بیرون رود، نگرانی و اندوه نسبت به زندگی برزخی و اخروی انسان است.
امام صادق علیه السلام می فرمایند:
«اللّهُمَّ أعِنّی عَلَی غَمِّ القَبرِ؛ خدایا مرا بر اندوه خانه قبر یاری کن.[۴]»
- اندوه اجتماعی غیبت امام عصر علیه السلام
اندوه در غیبت منجی بشر؛ امام زمان علیه السلام و آشفتگی اوضاع انسان ها به خاطر تاریکی ها و ستم های بیشمار در آخر الزمان از اندوه های طولانی هر انسان مصلح و مجاهد در راه خداست؛ این اندوه جانکاه، تنها با ظهور موعد جهان، امام مهدی علیه السلام، از جامعه جهانی و دل مؤمنین برطرف خواهد شد و از این رو انتظار فرج به معنای انتظار گشایش در امور انسان های سرتاسر عالم است و عبادتی بزرگ به شمار می آید.
در دعای عهد به این اندوه بزرگ اشاره شده است:
«أللّهُمَّ اکشِف هَذِهِ الغُمَّةَ عَن هَذِهِ الأمَّةِ بِحُضُورِهِ؛ خدایا، این اندوه را از میان امت به حضور آن حضرت برطرف کن.»
[۱] برگرفته از کتاب «احساس خوب» به قلم حجة الاسلام و المسلمین نیلی پور.
[۲] جامع الخبار للشعیری، ص ۹۱.
[۳] الکافی، ج ۳، ص ۵۷۲.
[۴] تهذیب الاحکام، ج ۳، ص ۹۳.